Doğru Ödüllendirme Üzerine

yazının devamı için tıklayın...

Davranışsal Bilim Meraklılarına Kitap Tavsiyeleri

Orhan Erdem-

Davranışsal Ekonomi/Finans gün geçtikte önem kazanıyor ve ilgi çekiyor. Bu alana meraklı olanların bir sürü kitap arasında kaybolmaması için temel kitap tavsiyelerim:

1. Hızlı ve Yavaş Düşünme (D.Kahneman)
Bu alanda yazılmış en güzel ve kapsamlı kitap. Kalın oluşu gözünüzü korkutmasın. (Birçok okuyucu için korkutmuş olacak ki Amazon tarafından geçtiğimiz yıllarda en çok satılan ama en az okunan kitap seçilmiş.)

• Ne seçtiğimizi biliyor muyuz?
• Geri alma garantisi veren şirketler neden zarar etmez?
• Aynı malı alırken farklı satarken farklı fiyat veririz. Bu sadece para kazanma amaçlı mıdır? 
• Belirsizlik durumlarında nasıl hareket ederiz?
• 100$ kesin kazanç mı,yoksa para atışı mı(yazıda 0, turada 200$) 
• 100$ kesin kayıp mı, yoksa para atışı mı(yazıda 0 kayıp, turada 200$ kayıp)
• İnsanları kaybetmek mi daha iyi motive eder kazanmak mı?
• Anılarımızın en çok hangi anını hatırlarız?
• Restorana girince neden başkalarının ne yediğine gözümüz kayar? 

gibi soruların cevabı bu kitapta. Satın almak için: Babil

2. Akıldışı ama Öngörülebilir (Dan Ariely)

“Piyasanın akılcılığına karşı duyulan derin inanç karşısında şaşkınlığa düşüyorum.” D.Ariely  

Klasik iktisat hepimizin akılcı(rasyonel) olduğunu ve karşılaştığımız bütün seçenekler arasında en iyisini seçtiğimizi varsayar. Ariely, yaptığı araştırmalarla davranışsal iktisada önemli katkıda bulunan bilimadamlarından.

Ariely'ye göre, akıldışı davranışlar rastgele ya da anlamsız değil aksine tekrarlandıkları için de öngürülebilir. Bu sebeple bunları tespit edip bu kitabında listelemiş. Bunlardan bazıları şöyle: 

• Karşılaştırma: Bir şeyin değerini ölçmek yerine başka bir şeyin fiyatıyla karşılaştırmak. Belirli bir fiyatı çıpa almak. Mesela, aslında 80TL'ye almayacağınız bir gömleğin üzerinde 100TL'den 80TL'ye indiğini görürsek satın alma isteğimiz artar. 
• Çoğu alışverişin olumlu olumsuz yanları vardır ama bir şey bedava olduğunda olumsuz yanları unuturuz. Mesela 10 dolarlık bir hediye çekini bedava almak mı, 20 dolarlık hediye çekini 7 dolara almak mı? Çoğu insan birinci şıkkı tercih eder, çünkü bedavadır. Halbuki birinci şıkta 10 dolarlık bir kazancınız varken ikinci şıkta 13 dolarlık bir kazancınız olur.
• Piyasa normları sosyal normlar: Amerikalı avukatlara muhtaç emeklilere indirimli hizmet verip veremeyecekleri sorulduğunda çoğunlukla hayır cevabı alınmış. Ancak bedava yardım edip edemeyecekleri sorulduğunda ise ezici çoğunluk evet demiş.  Bazen sosyal normlar, piyasa normlarının önüne geçer.

Akıldışı Ama Öngörülebilir,  bu gibi rasyonel olmayan insan davranışlarını inceleyen nefis bir kitap. Bu alana ilgi duyan herkesin okuması şart.
Satın Almak için: Babil

3. Hayvansal Güdüler (G.Akerlof ve R.J. Shiller)

İki Nobel ödüllü iktisatçı tarafından yazılan bu kitap, birçok okulda ders kitabı olarak bile okutuluyor. Böyle dediğime bakmayın kitap 250 sayfa.

Bu kitap, insanların rasyonelliği fikrine onların içindeki hayvani içgüdülere (bu tabir orjinal olarak Keynes'e ait) bulunarak karşı çıkıyor. Hayvani güdülerden kastedilen şey ise, sürü psikolojisi, hırs gibi kavramlar. Kitap her ne kadar giriş kitabı şeklinde yazılmış olsa da, anlayabilmek için bazı basit ekonomi kavramlarına ihtiyacınız olacaktır.

Satın almak için: Babil

4. Bolluk Paradoksu (B. Schwartz)
Seçim yapmak zorunda olduğumuz herşeyle ilgili seçenek bolluğu yaşıyoruz: Kıyafet, araba, telefon, iş, eş vs... Ancak bir psikolog olan Schwartz'a göre seçenek bolluğu bize fayda değil zarar getiriyor. Bu kadar çok seçenek insanlara zarar veriyorsa neden insanlar bazı seçenekleri ihmal ederek yoluna devam edemiyor? Cevabı bu kitapta.

Bolluk Paradoksu, "en iyisini" bulmak üzere "yeteri kadar iyi"den feragat eden insanlığın halini anlatıyor. Mesela 32 yaşında ortalama bir Amerikalı, 9 defa iş değiştirmiş oluyor. Peki neden? Neden dünyanın en zengin ülkelerinden birinde yaşayan Amerikan halkı dünyanın en mutsuzları arasında?Aslında bu soruların cevapları "en iyi"yi arayanlarla "yeteri kadar iyi"yle idare edenlerin psikolojilerinin ve hayat tarzlarının karşılaştırılmasında yatıyor. 

Kitap mutluluk konusunu da işliyor. Toplumları ve insanları mutlu yapan şeyler nelerdir? Para, aile, sosyal ilişkiler, kariyer vs... Tamamen özgür bir hayat mı daha mutluluk vericidir, kısıtlı bir hayat mı? Kitap şükür kavramına vurguda bulunuyor. Şükür insanların azla iktifa etmesini sağladığından mutluluk veriyor. 

Modern hayatı sorgulayan herkesin okuması gereken bir kitap...

Satın almak için: Babil, Kitapyurdu

5. Ben Bilmem Beynim Bilir (O. Erdem ve U. Batı)
"Sadece gri ve mavi takım elbise giydiğimi farketmişsinizdir. Olabildiğince az tercih yapmaya çalışıyorum. Yediğim ve giydiğim şeyler hakkında tercihte bulunmakla uğraşmak istemiyorum. Çünkü tercih yapmamı gerektiren çok daha önemli şeyler var."

B. Obama

Bir ekonomist ve bir iletişimbilimci tarafından ortak yazılmış olan bu kitap, biraz ekonomi, biraz politika, biraz finans ve biraz da reklamcılık sektöründeki insanların karar alma davranışları üzerine kısa denemelerden oluşan rahat okunabilir bir kitap. Karar alma deyip geçmeyin. Obama'nın bile elbise kararıyla uğraşarak beynini meşgul etmek istemeyişinden anlaşılacaktır ki, karar vermek zor iştir. Beyni önemli kararlarda doğru kullanabilmek için bazı şeylerden feragat etmek gerekir. Bu kitabın amacı da tam olarak bu. Bu amaçla öne çıkan bazı karar verme sorularını sıralayalım.

• Seçimlerinizde gerçekten özgür müyüz?
• İyi paketlemenin kötü seçenekler üzerindeki etkisi nedir?
• Kadınlar alışverişte neden erkeklerden çok gezerler?
• Kaybeden siyasetçinin devam etme motivasyonu nedir? 
• İnsanlar, oy verdikleri partinin seçim hilesi yaptığını duyunca ne düşünür? 
• İnsanlar niçin güce yönelirler? 
• Seçim vaatleri bizi ne kadar kandırabilir? 
• Sürü psikolojisinden etkilenmez miyiz? Ya mahalle baskısı?
• Kötü seçim yapmamıza neden olan faktörler nelerdir?
• Nasıl ve neden partizan oluyoruz? 

Tüm bu soruların cevabı da kusursuz bir organımızda; beynimizde… Beyin, her ne kadar vücudumuzun ağırlığının %2’sini oluştursa da, günlük enerjimizin %20’sini tüketiyor. Beynin işleyişiyle ilgili bulgular çoğaldıkça, insan ve toplum davranışını farklı açılardan inceleyen ekonomi, finans, işletme, pazarlama gibi bilim dalları bu bulguları hesaba katarak yenileniyorlar.
Bu kitap bu bulgular ışığında günlük hayatımızın çeşitli alanlarında karşılaştığımız kararları daha doğru alabilmeyi sağlayan kolaylaştırıcı ipuçları sunuyor.

Satın almak için: Babil, Kitapyurdu

Bu kitapları bitirenler şunlara (İkinci derecede önerceğim kitaplar)  da bakabilir:

6. Dürüst Gerçek, Ariely
7. Zihnin Geleceği, Kaku
8. Siyah Kuğu, Taleb