Davranışsal Ekonomi Nedir?

Orhan Erdem- Rockford University, IL

2017 Nobel ekonomi ödülü, davranışsal ekonomi alanında çalışmalarıyla bilinen University of Chicago'dan Prof. Richard Thaler'a verildi. Bu yazıda sizi davranışsal ekonomi hakkında biraz bilgilendirmek ve ilgilenenler için çeşitli okuma tavsiyelerinde bulunmak istiyorum.

Davranışsal Ekonomi, insanların normal olduğu varsayımı üzerine kuruludur. Diyeceksiniz ki bunu herkes bilmiyor mu? Öyle değil, açıklayayım: Klasik manada ekonomi, insanların rasyonel olduğunu varsayar. Yani insanlar bir karar verirken, hesap-kitap yaparlar, olası sonuçları en ince detayına kadar incelerler ve genellikle çok doğru ve tutarlı kararlar verirler. Bir örnek vereyim: Kredi kartları. Klasik ekonomiye göre, herkes kredi kartı alırken ne kadar geliri olduğunu bilir. Dolayısıyla kaç tane kredi kartı alması ve her ay ne kadar harcaması gerektiğini hesaplar ve ona göre hareket eder. Ancak, hepimiz biliyoruz ki, birçok insan bunu yapsa da ortalık binlerce bu hesabı yapmayan insanla doludur. Bu sebeple onbinlerce kredi kartı mağduru vardır ve yıllardır bu sorunu nasıl çözeceğimizi tartışırız. 

Davranışsal ekonomi, insanların normal olduğunu bazen doğru yapıp bazen hatalar yaptığını, bu sebeple ekonomik ve finansal kararlar alırken dikkatli davranmamız gerektiği söyler. Çok detaya girmeden ilgilenenler için başka bazı yazı, video ve kitap tavsiyesinde bulunmak istiyorum.

Önce, bu blogdaki yazılardan başlayabilirsiniz:

1. Ne Kadar Rasyoneliz?
2. Kararlarımızı Etkileyen Faktörler

Kitaplar

Konuyla ilgili Türkçe kaynak bulmak oldukça sıkıntılı ama tespit ettiğim, okuduğum ve tavsiye edeceğim kitaplar şunlar:

Başlangıç

1. Akıldışı ama Öngörülebilir (Dan Ariely): Bu alanda Türkçeye çevrilmiş ilk kitap. Herkesin anlayacağı dilden “rasyonel düşünce nedir ve neden sorunludur?” üzerine hikayelerle dolu. Konuyla yeni ilgilenmeye başlıyorsanız, ilk önce Ariely’nin kitaplarından başlamalısınız.
2. Dürüst Olmamanın Ardındaki Dürüst Gerçek (D. Ariely): Bu alanda en çok Türkçe kitap Ariely’ye ait. Hepsi birbirinden güzel ve dili akademik değil. Herkese göre yazılmış, anlaşılabilir bir kitap.

Orta seviye

1. Boşa Gitmesin (Orhan Erdem): Konuyla ilgili yazılmış birkaç nadir Türkçe kitaptan bir tanesi. Konu hakkında bilgi sahibi değilseniz, okuyabileceğiniz bir kitap. Sadece ekonomi değil, davranış bilimlerine ait genel bir perspektif anlaşılabilir bir dille sunuluyor. Dünya tarihinin en zengin zaman diliminde yaşamamıza rağmen neden bu kadar borçluyuz? Neden kredi kartıyla normalden daha fazla harcama yaparız? gibi gunluk hayattan sorularin karsiligini bulabilirsiniz. 
2. Bolluk Paradoksu (B. Schwartz): Seçim yapmak zorunda olduğumuz herşeyle ilgili seçenek bolluğu yaşıyoruz: Kıyafet, araba, telefon, iş, eş vs... Ancak bir psikolog olan Schwartz'a göre seçenek bolluğu bize fayda değil zarar getiriyor. Bu kadar çok seçenek insanlara zarar veriyorsa neden insanlar bazı seçenekleri ihmal ederek yoluna devam edemiyor? Cevabı bu kitapta.

Ileri düzey

1. Hızlı ve Yavaş Düşünme (D.Kahneman): Amazon tarafından en çok satılan ama en az okunan kitap seçilmiş. Yazarı 2002 Nobel Ekonomi ödülü sahibi psikolog ve bu alandaki en çok referans verilen araştırmaların sahibi. Araştırmalarını bizzat kendisinden okuyabilirsiniz. Biraz ağır ama konu hakkında biraz bilgi sahibiyseniz okuyabileceğiniz en iyi kitap.
2. Akıllı İnsanların Mantıksız Kararları (R. Thaler): Richard Thaler davranissal ekonominin kurucularindan kabul edilebilecek bir isim. Thaler, bu kitapta, davranissal ekonomiyi hatiralari ve yasamiyla birlestirmis. Gayet anlaşılır ve hikâye tadında okunabilir kitap. Daha önce Sunstein ile beraber yazdığı Nudge (Dürtme) adlı kitap web sitelerinde çokça tavsiye edilse de tavsiye edilecek derecede güzel ve okunabilir değil.
3. Hayvansal Güdüler (G.Akerlof ve R.J. Shiller): Biraz akademik ama güzel bir kitap. Iki yazarı da Nobel sahibi. Ayrıca konuyla ilgili olarak benim de yazdığım bir kitap var, beğenebileceğinizi umuyorum. 

Videolar

1. Dan Ariely: Kararlarımızı Biz mi Veriyoruz? (Türkçe Altyazılı)

2. Daniel Kahneman: Kahneman aslında ekonomist değil, psikolog. Ama artık bildiğiniz gibi davranışsal ekonominin önemli bir parçası psikoloji.

Mutluluk ve Hafıza

Bulabildiğim bazı bloglar da şunlar, inceleyebilirsiniz:

1.  Davranissal İktisada Giriş
2.  Davranışsal İktisat Nedir?